Απόλλων

I

(Αστρον.). Αστεροειδής που επισημάνθηκε στις 27 Απριλίου 1932. Το αστρικό φωτογραφικό του μέγεθος στη μέση αντίθεσή του είναι περίπου 19, ενώ αν βρισκόταν σε απόσταση μίας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και από τον Ήλιο θα είχε μέγεθος 18. H περιφορά του γύρω από τον Ήλιο διαρκεί 655-670 ημέρες.

II

Μικρό νησί του Σαρωνικού κόλπου, στο στόμιο του όρμου της Βάρης. Λέγεται και Ποντικονήσι.

III

Μικρός παράλιος οικισμός (υψόμ. 20 μ., 104 κάτ.) της Νάξου. Βρίσκεται στα βορειοανατολικά παράλια του νησιού. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Δρυμαλίας του νομού Κυκλάδων.

IV

Ο σημαντικότερος θεός της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, μετά τον Δία. Εικονίζεται νέος και ωραίος και ήταν το ελληνικό ιδεώδες της νεότητας· o δεσμός του με τη νεολαία προβάλλει, εκτός από την όψη του, και σε πολλές λατρείες που είχαν κύρια πρόσωπα νέους, όπως η ανάθεση σε αυτόν από τους εφήβους των μαλλιών τους όταν τα έκοβαν (Κουροτρόφος Α.). Η σημασία του όμως οφείλεται κατά κύριο λόγο στους χρησμούς τους οποίους έδιναν στο όνομά του οι ιερείς των ναών που ήταν αφιερωμένοι σε αυτόν. Περιφημότερος ήταν ο ναός του στους Δελφούς.

Το κυριότερο γνώρισμα του Α. ήταν η σύνδεσή του με το φως και συχνά ταυτιζόταν με τον ήλιο, μολονότι υπήρχε η ξεχωριστή θεότητα Ήλιος· η σχέση του με το φως είναι εμφανής και στο επίθετό του Λύκειος (από τη ρίζα λυκ που σημαίνει φως). Ο Α. ως ηλιακός θεός «έβλεπε τα πάντα και άκουε τα πάντα» κατά την ομηρική έκφραση· έτσι γνώριζε όλα όσα έχουν γίνει, μπορούσε όμως να φανερώνει και τα μέλλοντα εξαγγέλλοντας τις βουλές του Δία, που τις γνώριζε, καθώς ήταν ο αγαπημένος του γιος. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούσε συνήθως γυναίκες (Κασσάνδρα, Πυθία, Σίβυλλες) στις οποίες ενέπνεε «θεϊκή μανία». Αυτές, «εξ Απόλλωνος μαινόμεναι», προέλεγαν τα μέλλοντα με χρησμούς, που χαρακτηριστικό τους ήταν η ασάφεια, γι’ αυτό τους έλεγαν και λοξούς και τον Α. Λοξία. Εκτός από τους Δελφούς, μαντεία αφιερωμένα στον Α. υπήρχαν και στη Θήβα (του Ισμηνίου Α.), στο Άργος, στην Τεγύρα (Βοιωτία), στην Κλάρο (κοντά στην Κολοφώνα), στα Πάταρα (Λυκία), στη Μίλητο (το μεγαλοπρεπές του Αιδυμαίου Α.) κ.α. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Α. ενέπνευσε την τέχνη της μαντικής στους μάντεις και στους ποιητές που γνώριζαν, κατά την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, τα παρελθόντα, τα παρόντα και τα μέλλοντα, όπως o Κάλχας στην Ιλιάδα και o Ησίοδος στη Θεογονία. Συνδεδεμένη με την ποίηση ήταν στην αρχαιότητα και η μουσική, γι’ αυτό και o Α. προστάτευε τους ποιητές και τους μουσικούς. Εικονιζόταν συχνά με φόρμιγγα ή λύρα και ονομαζόταν Μουσηγέτης, δηλαδή αρχηγός των Μουσών. Προς τιμήν του είχαν θεσπιστεί τα Πύθια, ποιητικοί και μουσικοί αγώνες που τελούνταν κάθε εννέα χρόνια στους Δελφούς· αργότερα (594 π.Χ.) στα Πύθια προστέθηκαν και αθλητικά αγωνίσματα.

Ως ηλιακός θεός, o Α. ήταν εύκολο να συνδεθεί με τις ασθένειες και τη θεραπεία τους, γιατίοι αρχαίοι απέδιδαν στον καυτό καλοκαιρινό ήλιο την εμφάνιση και τη διάδοση επιδημιών, ταυτόχρονα όμως και την ίασή τους για τα ευεργετικά του αποτελέσματα στους εξασθενημένους οργανισμούς. Οι ηλιακές ακτίνες παρομοιάζονταν με βέλη, γι’ αυτό και o Α. συχνά εικονίζεται κρατώντας τόξο και φαρέτρα. Σε αυτές τις ιδιότητες του Α. οφείλονται και τα επίθετα Αλεξίκακος (Αθήνα), Επικούρειος (Φιγαλεία), Ακέσιος (δηλαδή,θεραπευτής), Νουσολύτης και Σωτήρ. Γιος του Α. ήταν ο Ασκληπιός, θεός της ιατρικής, με τον οποίο συχνά συγχέεται. Η επίδραση όμως του ήλιου ήταν ακόμα εμφανέστερη στη βλάστηση και στην καρποφορία, γι’ αυτό και θεωρούσαν τον Α. προστάτη του μόχθου των γεωργών από τους οποίους λατρευόταν ως Σιτάλκης, Σμίνθιος (εξολοθρευτής των ακριδών· υπήρχε περίφημο άγαλμά του, αφιερωμένο στην Ακρόπολη των Αθηνών, έργο του Φειδία). Προς τιμήν του οι γεωργοί τελούσαν τα Θαργήλια κατά τα μέσα Μαΐου, τα Υακίνθια το φθινόπωρο και τα Πυανέψια (πύανος = κουκί, όσπρια). Τα Κάρνεια ήταν επίσης γιορτή ποιμενική, γιατί τον Α. τιμούσαν και οι βοσκοί ως προστάτη των ποιμνίων, με τα επίθετα Νόμιος και Ποίμνιος. Με τον ήλιο συνέδεαν οι αρχαίοι και την επιστροφή των μεγάλων ημερών και της καλοκαιρίας, που διευκόλυναν τη ναυσιπλοΐα· έτσι τιμούσαν τον Α. και ως προστάτη των ναυτικών, με το επίθετο Δελφίνιος.

Σύμβολα του Α. ήταν η λύρα, ο τρίποδας, το τόξο και τα βέλη, και ιερά του ζώα κυρίως ο λύκος, το δελφίνι, ο ποντικός και ο τράγος· από τα πουλιά ο κύκνος, το γεράκι και ο κόρακας, και από τα φυτά η δάφνη και o φοίνικας.

Κατά τη μυθολογία, o Α. ήταν γιος του Δία και της Λητούς και αδελφός της Άρτεμης. Γεννήθηκε στη Δήλο, η οποία, επειδή δέχτηκε να γεννηθεί στον χώρο της ο θεός, παρά την οργή της Ήρας, έγινε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της λατρείας του. Τέσσερις μέρες μετά τη γέννησή του, θρεμμένος με αμβροσία και νέκταρ από τη Θέμιδα, έσκισε τα σπάργανά του και πρόβαλε ως ωραιότατος έφηβος. Τότε, ζήτησε αμέσως τόξο και βέλη για να τιμωρήσει τον δράκοντα Πύθωνα που είχε καταδιώξει σε όλη τη Γη τη μητέρα του Λητώ, σταλμένος από την Ήρα. Έτσι, σύμφωνα με την αθηναϊκή παράδοση, τον κυνήγησε μέχρι τους Δελφούς, τον σκότωσε και ταυτόχρονα πήρε από τη θεά Γαία το μαντείο που υπήρχε εκεί. H δελφική παράδοση, όπως εκφράζεται στο δεύτερο μέρος του ομηρικού ύμνου στον Α., παρουσιάζει τον Α. να έρχεται από τον βορρά αναζητώντας θέση για να ιδρύσει το μαντείο του. Όταν διάλεξε τους Δελφούς γι’ αυτόν τον σκοπό, σκότωσε τον Πύθωνα, τον φύλακα του πανάρχαιου μαντείου της θεάς Γης.

Από τους έρωτές του με την Κορωνίδα απέκτησε έναν γιο, τον Ασκληπιό.Όταν o Δίας σκότωσε με τον κεραυνό του τον Ασκληπιό, o Α. έσφαξε τους Κύκλωπες που είχαν κατασκευάσει τον κεραυνό, για να εκδικηθεί. Για να εξαγνιστεί για το αίμα που έχυσε, υπηρέτησε εννέα χρόνια ως βοσκός σε έναν θνητό, τον βασιλιά των Φερών, Άδμητο. Σύμφωνα με την επικρατέστερη παράδοση, ο A. ως θεός που δίδαξε την ανοχή και την κατάργηση της αυτοδικίας και επίσης την εξαγορά του αίματος με ηπιότερα μέσα –η μορφή δηλαδή που του έδωσε η λατρεία του στους Δελφούς–, υπηρέτησε θεληματικά τον Άδμητο, θεός αυτός έναν θνητό, για να εξαγνιστεί για τον φόνο του Πύθωνα, δίνοντάς του έτσι ένα εξαίρετο παράδειγμα της διδασκαλίας του μαντείου του, με τη δική του θεληματική τιμωρία. Στον Τρωικό πόλεμο πήρε το μέρος των Τρώων και βοήθησε τον Έκτορα να σκοτώσει τον Πάτροκλο καθώς και τον Πάρη να χτυπήσει τον Αχιλλέα στη φτέρνα.

O Α., κατά τον Νίλσον, είναι ο ελληνικότερος από όλους του Ολύμπιους θεούς. Πριν γίνει η ενσάρκωση του ελληνικού ιδεώδους του καλού και αγαθού, φαίνεται να υπήρξε αρχικά ένας τρομερός θεός, που είχε τη δύναμη να προκαλεί και να απομακρύνει τις συμφορές.

Ο «Απόλλων του Πιομπίνο», που ονομάστηκε έτσι επειδή βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή, έξω από την ιταλική αυτή πόλη. Πρόκειται πιθανότατα για ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος, άγνωστου καλλιτέχνη (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

Ο Απόλλων, κεντρική μορφή του δυτικού αετώματος του ναού του Δία στην αρχαία Ολυμπία, επιβλητικός και μεγαλοπρεπής, παρακολουθεί, αόρατος στους πολλούς, τη μάχη μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων. Το άγαλμα από μάρμαρο της Πάρου χρονολογείται μεταξύ 460-450 π.Χ. (Μουσείο Ολυμπίας· φωτ. Hannibal).

Παράσταση σε υδρία που εικονίζει τον Απόλλωνα να διαμαρτύρεται στον Δία όταν ο Ερμής του έκλεψε τα βόδια του.

Η μορφή του Απόλλωνα ήταν χαραγμένη σε πολλά αρχαία ελληνικά νομίσματα· στη φωτογραφία, στατήρας των Δελφών, στον οποίο ο θεός εικονίζεται καθισμένος στον ομφαλό.

Νόμισμα της Ρόδου σε μεγέθυνση, που εικονίζει τον Απόλλωνα με τη μορφή του θεού Ήλιου.

V

Πολιτική και φιλολογική εφημερίδα της Ύδρας που εκδόθηκε στο Ναύπλιο την 1η Ιανουαρίου 1831 από τον Α. Πολυζωίδη, αντίπαλο του Καποδίστρια. Μετά την κατάσχεση του πρώτου φύλλου της από την αστυνομία, ο Πολυζωίδης κατέφυγε στην Ύδρα όπου συνέχισε να την εκδίδει δύο φορές την εβδομάδα, από τις 11 Μαρτίου έως τις 9 Οκτωβρίου 1831. Από τις στήλες της ασκήθηκε έντονη κριτική στην πολιτική του κυβερνήτη, ιδιαίτερα σε σχέση με το επίμαχο ζήτημα της σύγκλησης εθνοσυνέλευσης και την ψήφιση συντάγματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο προτελευταίο φύλλο της, με ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 1831, την ανακοίνωση του φόνου του Καποδίστρια ακολουθούν εγκώμια για τον πατριωτισμό των δολοφόνων του.